دو واژه

دو واژه در تلویزیون شنیده ام خوشم آمده. یکی "شهراورد" که برای "دربی" یا "داربی" به معنی مسابقه ی دو تیم همشهری مثل پرسپولیس و استقلال، اینترمیلان و آ.س. میلان و از این دست ساخته شده.

امروز هم توی شبکه ی خبر شنیدم که یک نفر به جای NGO می گفت سازمان "مردم نهاد". به نظرم خوش ریخت هستند.

همیشه هم این را گفته ام که مدافع واژه سازی فارسی هستم. البته نه به صورت افراطی. بلکه به قول داریوش آشوری از زاویه ی مهندسی زبان. این دو واژه با روح زبان فارسی سازگارند و زیبا هم هستند. البته یک بحث همیشگی وجود دارد که آن هم جا افتادن و رایج شدن واژه است. راهش کاربرد آن است. زمانی که دکتر هشترودی "ماهواره" را در برابر "ستلایت" یا "قمر مصنوعی" ساخت و "جشنواره" را اگر اشتباه نکنم داریوش آشوری برای "فستیوال" و "دانشگاه و دانشکده" را دکتر حسابی برای "اونیورسیته و فکولته"، همه ی آن واژه های بیگانه جا افتاده بودند و از آن جایی که همیشه گروهی هستند که در برابر پدیده های نو مخالفت و مقاومت می کنند، بی گمان در زمان ساخت، این واژه ها هم مسخره شده اند.

البته خوش ریخت بودن یک واژه و سازگاری آن با روح زبان شرط اول است. چند سال پیش روزنامه ایران به جای اتوبوس می نوشت "خودروی جمعی بزرگ"! که به هیچ روی نمی توان توقع داشت که جا بیفتد.

گاه، قضیه به این شکل نیست ولی می توان ساده تر برخورد کرد. مثلا برای ماوس گفته اند "موشواره". جایی گفتم که خب بهتر بود همان طور که انگلیسی زبان ها این اعتماد به نفس را در زبان خودشان پدید آورده اند که به راحتی به آن ابزار می گویند ماوس، ما هم بگوییم "موش" کسی از میان جمعی که می شنیدند حرفم را به تمسخر گرفت که پرسیدم پس چرا به راحتی می گویی ملخ هواپیما که پاسخی نداشت.

آمدم شنیده هایم را درباره ی آن دو واژه آغاز متن بگویم که حرف به این جا کشید. این را هم بگویم که از سر علاقه مندی است در این زمینه اظهار نظر می کنم و کارشناس و دانش آموخته ی این رشته نیستم. این را گفتم چیز دیگری هم یادم آمد، دکتر دالکی را که می شناسید، همان مجری برنامه ی گوناگون اگر خاطرتان باشد. در برنامه ی "آسمان شب" که دیدنی است و از شبکه ی چهار پخش می شود و قبلا گفتگویی تلفنی هم با انوشه انصاری داشت به جای اخترشناس آماتور می گفت "اختر شناسان کاردوست". در توضیح هم گفت که بهتر است به جای آماتور بگوییم کاردوست . می گفت غیرحرفه ای برابرنهاده ی خوبی برای آماتور نیست و بسیارند اخترشناسان کاردوست در سراسر جهان که از خیلی از حرفه ای ها بیشتر می دانند اما غیرحرفه ای این معنی پنهان را با خودش دارد ک دارای سطحی پایین تر از حرفه ای است.

گوینده ی برنامه ی آسمان شب پرسید که چرا شما را پدر اخترشناسان کاردوست ایران می دانند که خندید و گفت مردان و زنان بسیار شایسته ای در ایران در این زمینه فعالند، حتما از من پیرتر پیدا نکرده اند.